Xác minh hài cốt gia đình Sa hoàng Romanov bằng DNA: Một hành trình khoa học và lịch sử

Sau nhiều thập kỷ bị chôn vùi trong bí ẩn, số phận bi thảm của gia đình Sa hoàng Nicholas II cuối cùng đã được vén màn nhờ những tiến bộ vượt bậc của khoa học pháp y. Quá trình xác minh hài cốt gia đình Sa hoàng Romanov bằng DNA không chỉ là một cột mốc trong lịch sử khoa học mà còn là lời giải đáp cho một trong những bí ẩn lớn nhất thế kỷ 20, mang lại sự khép lại cho một chương đầy đau thương của lịch sử Nga.

Bối cảnh bi kịch Ekaterinburg: Hành trình tìm kiếm sự thật

Vào tháng 7 năm 1918, Sa hoàng Nicholas II, Hoàng hậu Alexandra cùng năm người con của họ đã bị hành quyết dã man tại Ekaterinburg, Siberia. Suốt nhiều năm sau đó, vị trí chôn cất chính xác của các thành viên hoàng tộc vẫn là một bí ẩn, nuôi dưỡng vô vàn giả thuyết và hy vọng về những người sống sót. Đến năm 1991, một khám phá chấn động đã xảy ra: hài cốt của chín người được tìm thấy trong một hố chôn tập thể tại khu rừng Koptyaki, gần Ekaterinburg. Điều này mở ra một hành trình khoa học phức tạp nhằm xác định liệu đây có phải là những gì còn lại của gia đình Sa hoàng Romanov cùng những người hầu cận của họ.

Sau phát hiện này, một hội thảo khoa học kéo dài hai ngày đã được tổ chức tại Ekaterinburg vào tháng 7 năm 1992, với sự tham gia của khoảng một trăm chuyên gia. Các nhà khoa học từ Nga và Liên Xô cũ đã trình bày tham luận về những kết quả ban đầu từ việc nghiên cứu hài cốt. Trong số đó, Alexander Avdonin và Geli Ryabov kể lại chi tiết quá trình tìm thấy, trong khi Giáo sư Krukov chỉ trích những thiếu sót trong phương pháp khai quật. Nhiều chuyên gia khác cũng chia sẻ những phát hiện về tình trạng xương, vết thương do đạn và các phương pháp nhận dạng sơ bộ như chồng hình máy tính.

Tuy nhiên, cuộc hội thảo đã bộc lộ những bất đồng sâu sắc và thiếu sự phối hợp rõ rệt giữa các nhà khoa học Nga. Mỗi người dường như chỉ chuyên sâu vào một phần cơ thể hoặc một kỹ thuật riêng biệt, và một số còn có xu hướng bảo vệ thông tin như một "bí mật riêng". Điển hình là trường hợp nhà huyết thanh học Gurtovaya, người đã từ chối công bố kết quả nhóm máu từ mẫu tóc và xương, khiến các đồng nghiệp quốc tế ngạc nhiên.

Phái đoàn nghiên cứu từ Mỹ, dẫn đầu bởi nhà nhân chủng học pháp y William Maples, ban đầu không có tên trong chương trình. Khi được mời trình bày những phát hiện của mình, Maples đã đưa ra những kết luận nhanh chóng về giới tính và độ tuổi của các hài cốt, điều mà các chuyên gia Nga đã mất hàng năm để tổng hợp. Sự khác biệt về phương pháp luận và tốc độ đã dẫn đến một không khí căng thẳng, đặc biệt là giữa Maples, người tin rằng công chúa Anastasia là người con gái còn thiếu, và Sergei Abramov, người lại nghiêng về công chúa Marie.

Cuộc tranh luận khoa học và sự hợp tác quốc tế

Mâu thuẫn không chỉ dừng lại ở sự khác biệt về kết luận cá nhân. Maples và nhóm của ông không khỏi ngạc nhiên trước sự chia rẽ trong giới khoa học Nga. Hóa ra, việc mời phái đoàn Mỹ đến Ekaterinburg là một động thái chiến lược từ chính quyền địa phương, nhằm củng cố quyền kiểm soát đối với hài cốt trước sức ép từ các chuyên gia ở Moscow, những người muốn di chuyển chúng về thủ đô. Trong bối cảnh phức tạp này, những bất đồng về kỹ thuật trở nên trầm trọng.

Maples khẳng định không có bộ xương nữ nào thuộc về thiếu nữ mười bảy tuổi, dựa trên việc giám định và đo xương cẳng tay. Ngược lại, Abramov tin chắc rằng Anastasia đã được tìm thấy, dựa vào phương pháp chồng hình khuôn mặt. Nikolai Nevolin, giám đốc Phòng Pháp y Vùng Sverdlovsk, lại đưa ra quan điểm thứ ba, cho rằng cả hai phương pháp của Maples và Abramov đều không thể xác định chính xác danh tính Marie hay Anastasia. Nevolin nhấn mạnh rằng việc xác định tuổi qua cột sống không đáng tin cậy bằng răng hay xương ống dài, và phương pháp chồng hình cũng bị hạn chế do tình trạng hư hại của hộp sọ. Ông cho rằng lời giải cuối cùng phải đến từ hồ sơ bệnh án, bao gồm dữ liệu về răng, xương gãy, và các bất thường khác, mà ông tin rằng vẫn tồn tại đâu đó. Những tranh cãi như vậy cho thấy sự cần thiết của một phương pháp xác định danh tính khách quan và đáng tin cậy hơn, một phương pháp vượt qua những giới hạn của pháp y lịch sử truyền thống.

Trong bối cảnh đó, xét nghiệm DNA nổi lên như một giải pháp đầy hứa hẹn. Tiến sĩ Pavel Ivanov, một nhà sinh học phân tử từ Viện Sinh học Phân tử Englehardt ở Moscow, nhận thấy rằng Nga không có đủ kinh nghiệm và công nghệ để thực hiện công việc này. Năm 1991, ông bắt đầu đàm phán với Bộ Nội vụ Anh để tiến hành một nghiên cứu chung tại Trung tâm Nghiên cứu Tội phạm Trung ương ở Aldermaston.

Đầu tháng 7 năm 1992, một thỏa thuận hợp tác Anh-Nga được ký kết. Các nhà khoa học Anh tham gia dự án bao gồm Tiến sĩ Peter Gill (Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Phân tử), Ngài Alec Jeffreys (người sáng lập kỹ thuật lấy dấu vân tay DNA), và Tiến sĩ Erika Hagelberg (chuyên gia phân tích di truyền phân tử hài cốt). Phía Nga có Tiến sĩ Ivanov. Chi phí được tài trợ bởi Phòng Pháp y Anh và chính quyền vùng Sverdlovsk. Mục tiêu là xác định mối quan hệ gia đình giữa các hài cốt và, nếu có thể, chứng minh chúng thuộc về gia đình Romanov.

Giải mã bí ẩn bằng DNA: Từ Aldermaston đến Nature Genetics

Vào ngày 15 tháng 9 năm 1992, Tiến sĩ Pavel Ivanov mang theo các mẫu xương đùi của chín bộ hài cốt đến phi trường Heathrow, Anh. Đây là thời điểm đánh dấu sự khởi đầu của một nỗ lực khoa học đột phá tại Aldermaston. Trong mười tháng tiếp theo, Tiến sĩ Gill, Ivanov và đội ngũ của họ đã miệt mài so sánh DNA của những bộ xương này với nhau và với các thành viên còn sống của hoàng gia Nga.

Nhiệm vụ này vô cùng khó khăn do tuổi đời và tình trạng xuống cấp của xương. Các nhà khoa học đã phải mài bỏ lớp bề mặt xương bị nhiễm bẩn, nghiền xương thành bột mịn và hòa tan để chiết xuất một lượng DNA cực nhỏ. Họ đã áp dụng kỹ thuật PCR (phản ứng chuỗi polymerase) để khuếch đại các đoạn DNA cần thiết, tạo ra đủ vật liệu để phân tích.

Sử dụng DNA nhân, nhóm Aldermaston đã xác định giới tính của từng bộ xương, khẳng định có bốn nam và năm nữ, phù hợp với những phát hiện nhân chủng học trước đó. Quan trọng hơn, họ đã chứng minh mối quan hệ gia đình giữa năm bộ xương (một cha, một mẹ và ba con gái), cho thấy nếu đây là gia đình Romanov, thì một trong các con gái và Thái tử Alexis vẫn còn mất tích.

Bước đột phá lớn đến từ DNA ty thể. Không giống DNA nhân được di truyền một nửa từ mỗi cha mẹ, DNA ty thể được truyền hoàn toàn từ mẹ sang con. Nó là một "cỗ máy thời gian" di truyền, không thay đổi qua các thế hệ phụ nữ, và có thể dùng để xác định con trai của những người phụ nữ này. Các nhà khoa học đã chiết xuất DNA ty thể từ chín mẫu xương và thu được chuỗi trình tự chất lượng cao.

Để so sánh, họ cần mẫu DNA từ những người thân còn sống. Việc tìm kiếm trở nên cấp bách. Hoàng thân Philip, Công tước xứ Edinburgh (chồng Nữ hoàng Elizabeth II), là cháu trai của Hoàng hậu Alexandra, đã tình nguyện hiến mẫu máu. Kết quả là hoàn hảo: trình tự DNA ty thể của Hoàng hậu, ba cô con gái và Hoàng thân Philip hoàn toàn giống nhau, xác nhận danh tính của Hoàng hậu Alexandra và ba trong số bốn người con gái của bà.

Việc xác nhận Sa hoàng Nicholas II phức tạp hơn. Sau những nỗ lực bất thành với mẫu máu từ chiếc khăn tay ở Nhật Bản (từng thấm máu của Nicholas II) và từ Tikhon Kulikovsky (cháu trai của Sa hoàng), các nhà nghiên cứu đã tìm được hai người thân khác. Xenia Sfiris, hậu duệ của Nữ Đại Công tước Xenia (em gái Sa hoàng), và James Carnegie, Công tước xứ Fife đời thứ ba, hậu duệ của Hoàng hậu Marie (mẹ Sa hoàng), đều cung cấp mẫu máu.

Khi so sánh DNA ty thể của hai người này với mẫu xương của Sa hoàng, một điểm không khớp duy nhất đã được phát hiện: ở vị trí 16169, Sa hoàng có chữ C trong khi hai người thân có chữ T. Các nhà khoa học kết luận đây là hiện tượng dị hợp tử (heteroplasmy) – sự hiện diện của hai loại DNA ty thể trong cùng một người, có thể do một đột biến hiếm gặp. Mặc dù hiếm, nhưng Gill tin rằng hiện tượng này phổ biến hơn những gì người ta từng nghĩ. Lịch sử Nga từ đó có thêm một bằng chứng khoa học không thể chối cãi.

Vào tháng 7 năm 1993, sau mười tháng làm việc, Tiến sĩ Gill và Ivanov đã công bố kết quả của mình. Dù có dị hợp tử, họ tuyên bố chắc chắn 98,5% (hoặc thậm chí 99% theo cách diễn giải rộng hơn) rằng đây chính là gia đình Romanov, dựa trên bằng chứng DNA kết hợp với các bằng chứng nhân chủng học và lịch sử. Bảy tháng sau, những phát hiện này được công bố trên tạp chí Nature Genetics uy tín, và từ đó chưa từng bị thách thức bởi bất kỳ nhà khoa học DNA nào.

Những câu hỏi thường gặp về cuộc xác minh hài cốt Romanov

Q1: Hài cốt gia đình Romanov được tìm thấy khi nào và ở đâu?
Hài cốt được tìm thấy vào năm 1991 trong một hố chôn tập thể tại khu rừng Koptyaki, gần Ekaterinburg, Siberia, nơi Sa hoàng Nicholas II và gia đình bị hành quyết.

Q2: Tại sao việc xác định danh tính lại khó khăn đến vậy?
Việc xác định danh tính gặp nhiều khó khăn do tình trạng xuống cấp của xương sau hơn 70 năm bị chôn vùi, sự thiếu phối hợp giữa các chuyên gia Nga ban đầu, và những bất đồng về phương pháp pháp y truyền thống.

Q3: Vai trò của DNA ty thể trong việc xác minh là gì?
DNA ty thể đóng vai trò quan trọng vì nó được di truyền nguyên vẹn từ mẹ sang con qua các thế hệ, cho phép xác định mối quan hệ theo dòng mẹ một cách đáng tin cậy, ngay cả với xương đã cũ.

Q4: Ai là những người thân đã hiến mẫu DNA?
Các thành viên hoàng gia còn sống đã hiến mẫu DNA bao gồm Hoàng thân Philip (cháu trai của Hoàng hậu Alexandra), Xenia Sfiris (cháu gái của em gái Sa hoàng Nicholas II), và James Carnegie, Công tước xứ Fife đời thứ ba (hậu duệ của mẹ Sa hoàng).

Q5: Kết quả cuối cùng của việc xác minh là gì?
Dựa trên bằng chứng DNA, các nhà khoa học đã xác định rằng các hài cốt là của Sa hoàng Nicholas II, Hoàng hậu Alexandra và ba trong số bốn người con gái của họ, với độ tin cậy lên đến 98,5% – 99%.

Kết luận: Ánh sáng khoa học vén màn lịch sử

Cuộc hành trình xác minh hài cốt gia đình Hoàng gia Romanov là một minh chứng hùng hồn cho sức mạnh của khoa học trong việc giải mã những bí ẩn lịch sử. Từ những mảnh xương mục nát, các nhà khoa học đã kiên trì vượt qua vô vàn thách thức, từ kỹ thuật chiết xuất DNA trong điều kiện khó khăn đến những rào cản chính trị và tài chính. Sự hợp tác quốc tế giữa Nga và Anh, cùng với sự đóng góp vô giá của các thành viên hoàng gia còn sống, đã mang lại câu trả lời dứt khoát cho một bi kịch lịch sử kéo dài gần một thế kỷ.

Bằng chứng DNA không thể chối cãi đã không chỉ xác nhận danh tính của các nạn nhân mà còn hé lộ những chi tiết khoa học mới như hiện tượng dị hợp tử. Vượt lên trên những tranh cãi ban đầu, công trình này đã đem lại sự khép lại cho một chương đau thương và củng cố niềm tin vào khả năng của khoa học trong việc tái hiện quá khứ. Câu chuyện về gia đình Sa hoàng Romanov, từ bi kịch đến sự thật được hé lộ, mãi mãi là một phần không thể quên của lịch sử nhân loại.

Khám phá thêm nhiều bài viết thú vị về lịch sử và văn minh nhân loại tại 1VoNg.com – nơi lưu giữ tri thức Việt và thế giới.

1VoNg